Jongeren en Mentale Gezondheid: Luisteren, Ondersteunen en Handelen

Wat zegt onderzoek over mentale gezondheid?

Uit recente onderzoeken, zoals de Monitor Mentale Gezondheid en Middelengebruik Scholieren van Trimbos-instituut (2023) en het HBSC-onderzoek (RIVM & Universiteit Utrecht, 2021), blijkt dat steeds meer jongeren stress, somberheid en prestatiedruk ervaren. Dit geldt met name voor meisjes en oudere scholieren (leeftijd). Daar komt bij dat mentale druk kan leiden tot schooluitval Het Onderzoek ‘Mentaal Kapitaal’ (2024) bevestigt dit en toont aan  dat vroege ondersteuning in het onderwijs essentieel is voor het mentaal welzijn van jongeren. Deze bevindingen benadrukken ook het belang van het normaliseren van het gesprek over mentale gezondheid. Dit maakt het voor jongeren makkelijker om eventuele problemen bespreekbaar te maken.

Wat zeggen jongeren zelf?

Het jeugdpanel van Sociaal Planbureau Groningen & Trendbureau Drenthe (onderdeel van CMO STAMM) toont ook aan dat jongeren zelf aangeven dat mentale gezondheid vaak een moeilijk onderwerp is. Bijna de helft van de jongeren ziet leeftijdsgenoten met mentale problemen, en een derde heeft hier zelf ervaring mee. Toch praat slechts een kwart van de jongeren over mentale gezondheid, meestal met ouders of vrienden. Ook blijkt dat jongeren vaak niet weten waar ze terechtkunnen als ze zich mentaal niet goed voelen. Daarnaast pleiten ze voor meer aandacht voor mentale gezondheid op school. Het leren van ‘levensvaardigheden’ zou een regulier vak op school moeten zijn, net als wiskunde en geschiedenis. Het kan bijvoorbeeld ondergebracht worden bij de  mentorlessen. Daarnaast willen ze een laagdrempelig aanspreekpunt, iemand die ze al kennen en makkelijk kunnen benaderen.

Binnen het kennis- en leeratelier van C4Youth, waarbij CMO STAMM als projectleider betrokken is, is samen met ervaringsdeskundige jongeren onderzocht waarom mentale problemen vaak niet tijdig worden gesignaleerd. De bevindingen wijzen op een aantal knelpunten:

• Het ontbreken van een vertrouwensband tussen leerling en docent;
• De moeilijke overgang van basisschool naar middelbare school;
• Een schoolsysteem dat te veel op prestaties is gericht.

De conclusie is duidelijk: een sterke relatie tussen leerling, ouders en school, met aandacht voor de ontwikkeling en het welzijn van jongeren, is essentieel voor het tijdig signaleren van mentale problemen.

Van onderzoek naar praktijk

Op basis van de inzichten uit het kennis- en leeratelier van C4youth startte een pilot op het Dr. Aletta Jacobs College in Hoogezand, die zich richt op een betere overgang van de basisschool naar het voortgezet onderwijs. De pilot maakt gebruik van participatief actieonderzoek, waarbij ouders en leerlingen actief meedenken over verbeteringen. Belangrijke onderdelen van de pilot zijn kennismakingsgesprekken bij alle leerlingen thuis, waarin een orthopedagoog gezinnen bezoekt om een vertrouwensband op te bouwen en een volledig beeld van de leerling te krijgen. En lessen over persoonlijke ontwikkeling, waarin jongeren begeleiding krijgen bij thema’s als stress en sociale druk.

Naast de pilot wordt er ook gewerkt aan een routekaart voor ouders die zorg nodig hebben voor hun kinderen. Deze online tool biedt ouders meer informatie over de wegen die zij moeten bewandelen en zorgt voor meer gelijkwaardigheid tussen ouders en professionals. De routekaart, die naar verwachting in juli 2025 beschikbaar is, is een concrete stap in het verbeteren van de ondersteuning voor ouders.

Samen werken aan verandering

CMO STAMM blijft zich inzetten om de stem van jongeren te vertalen naar beleid en concrete acties. De inzichten uit het jeugdpanel worden gedeeld met beleidsmakers en andere organisaties. In samenwerking met Spot TV is er een video gemaakt waarin jongeren kunnen zien wat er met hun input gebeurt.

Wil je meer weten over dit onderwerp?

Bekijk het volledige jeugdpanelrapport Mentale gezondheid door de ogen van jongeren (PDF) of Lees meer over het kennis- en leeratelier van C4Youth

Heb je ideeën of initiatieven om jongeren te ondersteunen? Neem dan contact op met Hermien Maarsingh of Evelien Mulder.