De waarde van energiecoöperaties

17 maart 2022

Nederland telt in totaal 623 energiecoöperaties. Momenteel zijn er in Groningen ongeveer 70 energiecoöperaties actief, waarmee de provincie samen met Friesland de hoogste coöperatiedichtheid heeft van Nederland. In Drenthe zijn er ongeveer 22 energiecoöperaties actief. Welke waarde hebben energiecoöperaties en wat kunnen gemeenten doen om energiecoöperaties ‘in hun kracht’ te zetten?

Vergelijkend landenonderzoek laat zien dat energiecoöperaties een belangrijke rol spelen in de energietransitie. Coöperaties dragen bij aan een energietransitie waarin inwoners nadrukkelijk mee kunnen denken en doen. Zowel de Groningers als de Drenten geven aan zeggenschap en eigenaarschap heel belangrijk te vinden als het gaat om zonne- en windparken. Wel de lasten (ruimtelijke transitie) en niet de lusten (meedoen en voordeel) is funest voor de acceptatie onder inwoners. Al helemaal als de – financiële – lusten de provincie uitstromen. De potentie van energiecoöperaties ligt in (Wagemans et al., 2019):

• het mobiliseren van inwoners;
• het ontsluiten van lokale kennis en expertise;
• het initiëren van gedragen veranderingen;
• het integreren van de energietransitie in andere opgaven (veerkracht en vitaliteit);
• het vervullen van een brugfunctie tussen overheid en inwoners.

Daarnaast dragen energiecoöperaties bij aan het in het Klimaatakkoord vastgelegde streven van 50% lokaal eigenaarschap voor grootschalige opwek van hernieuwbare elektriciteit. Alhoewel veel energiecoöperaties juist voor kleinschalige opwek zorgen, kunnen zij via deze weg toch een grote rol spelen binnen de energietransitie. Bovendien dragen coöperaties ook bij aan het draagvlak en de acceptatie voor de energietransitie. Doordat energiecoöperaties vanuit de samenleving zelf komen en daardoor ‘eigen’ zijn, zijn inwoners vaak nauw betrokken.

Draagvlak en participatie gaan vaak hand in hand. Uit onderzoek van Sociaal Planbureau Groningen blijkt dat inwoners met minder inspraak vaker negatiever staan tegenover duurzame maatregelen. Toch vindt bijna de helft van de Groningers dat ze geen inspraak hebben in de duurzame energiemaatregelen die in hun omgeving worden genomen.

Wat is een energiecoöperatie

Energiecoöperaties zijn lokale inwonersinitiatieven die erop gericht zijn om energie te besparen en in veel gevallen energie lokaal en duurzaam op te wekken. Doordat deze initiatieven ontstaan vanuit de gemeenschap zelf wordt er vaak duidelijk gecommuniceerd naar de omgeving. Ook raken inwoners op deze manier zelf bij de energietransitie betrokken. Energiecoöperaties worden daarnaast vaak opgericht met het idee zelfvoorzienend te worden en zowel de lasten als lusten lokaal te houden. De vaak duidelijke communicatie naar de omgeving, hoge mate van inspraak en lokaal eigenaarschap van een coöperatie maakt dat hier veel draagvlak voor is.

Aanbevelingen aan gemeenten

Er gebeurt al veel op het gebied van energiecoöperaties, tegelijkertijd liggen er nog veel mogelijkheden voor gemeenten om invulling te zoeken voor hun rol in de ondersteuning van energiecoöperaties. De forse groei van de laatste jaren is (landelijk) enigszins afgevlakt en de focus ligt nu vooral op kwalitatieve doorontwikkeling van de coöperaties. Waarbij het belangrijk is dat bestaande kennis en structuren niet onbenut worden gelaten. Zo zijn er de provinciale ‘koepels’ van energiecoöperaties, de GREK (Groninger Energiekoepel) en de Drentse KEI (Koepel Energie Initiatieven), waar veel energiecoöperaties bij zijn aangesloten. In Drenthe is er daarnaast de Natuur- en Milieu Federatie Drenthe die kan helpen bij het starten van een coöperatie. Uit gevoerde gesprekken met deze koepels blijkt dat de succesfactoren van een energiecoöperatie liggen op het gebied van:

• Professionele ondersteuning;
• Startkapitaal;
• Omgevingsparticipatie;
• Afspraken met gemeente;
• Profijtbeginsel.

We adviseren gemeente vooral de (nauwe) samenwerking met bovengenoemde koepels aan te (blijven) gaan. Bijvoorbeeld door te faciliteren bij de hierboven genoemde onderwerpen, maar ook door samen te zorgen voor een betere toegankelijkheid van de beschikbare kennis, informatie en subsidies. Op gemeenteniveau verschillen subsidies, informatie en beleid, net als de vindbaarheid daarvan, terwijl gemeenten vaak het eerste aanspreekpunt zijn voor haar inwoners. Er zijn vanuit gemeentes startsubsidies, subsidies voor een haalbaarheidsonderzoek en/of uitvoeringsgeld beschikbaar die beter bekend kunnen worden gemaakt.

“Een gemeente moet durven loslaten, ontzorgen en faciliteren, kleinere gemeenten lukt dat gemiddeld beter dan grotere, omdat zij de lokale situatie en spelers/sleutelfiguren beter kennen. Daarnaast is het de eigen energie van de inwoners die uiteindelijk het succes van een lokale coöperatie bepaalt. De gewenste samenstelling van de initiatiefgroep bestaat uit een mix van zakelijkheid en groen idealisme en personen met verschillende competenties.” – Christiaan Teule (Programmaleider Energie en Duurzaamheid van de NMF Drenthe)

Coöperatiedichtheid

In totaal zijn er in de provincie Groningen ongeveer 70 coöperaties actief en ongeveer 22 in Drenthe (Lokale Energie Monitor 2020). De coöperaties zijn over het algemeen goed verspreid door de beide provincies en bij de meeste grotere kernen zit een energiecoöperatie in de buurt.

Figuur 1 Overzicht van energiecoöperaties in de provincie Groningen

Figuur 2 Overzicht van energiecoöperaties in de provincie Drenthe

Meer informatie

Groningen:

• sociaalplanbureaugroningen.nl/energietransitie
• sociaalplanbureaugroningen.nl/verduurzaming-woning-niet-voor-alle-groningers-mogelijk

Drenthe:

• trendbureaudrenthe.nl/leefbaarheid/milieu
• drentsparlement.nl/actueel/energietransitie wat vinden de drenten