Kloosterburen – succesvol burgerinitiatief biedt nieuwe inzichten

29 januari 2018

Eind 2017 gaf Anne Hilderink, initiatiefnemer, ontwikkelaar en bestuurslid, een presentatie aan de Expertgroep Nieuwe Democratie over het indrukwekkende initiatief van inwoners in Kloosterburen en de omliggende dorpen: de dorpscoöperatie Klooster&Buren.

Hier hebben inwoners de regie met recht overgenomen en dat resulteert in een omvangrijke dorpscoöperatie (binnen twee jaar uitgegroeid van 70 tot 280 leden), de overname van een kerkgebouw, de kloostertuin, het pand Oldeheem met huisvesting en tal van activiteiten en sinds kort ook kinderopvang. De coöperatie Klooster&Buren heeft inmiddels 15 mensen in dienst, zorgt voor het maatwerk waar bewoners om vragen, bespaart geld door slim en efficiënt te werken en draagt bij aan een Bruisend Oldeheem.

Anne Hilderink schetste de ontstaansgeschiedenis van dit initiatief en ook op welke wijze instanties en overheden in verschillende fasen van het proces (sinds 2003) al dan niet een ondersteunende rol speelden.

Kansen voor de toekomst in dunbevolkt gebied

Het dorp Kloosterburen en ook de omliggende dorpen Hornhuizen, Kleine Huisjes, Molenrij en Kruisweg horen bij de gemeente De Marne. De gemeente werkt met kerndorpen. Van de 21 dorpen zijn er 5 aangewezen als kerndorp. Op die dorpen is de focus gericht als het gaat om voorzieningen en ontwikkeling. Het zijn ook de dorpen waar (zorg)instellingen zich bij voorkeur op richten. Kloosterburen hoort hier niet bij. En dat was ook te merken: organisaties trokken zich terug. Dat gold ook voor de zorg, de schaal zou te klein zijn voor professionele instellingen.

Voor inwoners lag dit heel anders: zij hadden het gevoel dat er veel kansen lagen die niet werden benut. Ze organiseerden studiedagen, gingen met elkaar in gesprek, nodigden experts uit om de inzichten te vergroten en kwamen tot een nieuwe aanpak.

Zij ontwikkelden hun eigen visie en zagen steeds meer mogelijkheden om voorzieningen in het dorp te houden:

• Bijvoorbeeld voor verstandelijk gehandicapten: alles wat voor hen van waarde was kon worden gerealiseerd in het eigen dorp: een plek om te wonen, waar je lid bent van de gemeenschap, waar je je veilig voelt en waar je werk hebt waarin je je kunt ontwikkelen. Dat was allemaal mogelijk in Kloosterburen.
• Tijdens een toekomstatelier bleken de senioren standvastig: ook zij zagen mogelijkheden om te blijven wonen in hun dunbevolkte regio, maar ze hadden ook een belangrijke boodschap: Wij zijn niet één oudere, maar we hebben allemaal onze eigen wensen.

Het belang van de inzet van een netwerk

Het was snel duidelijk dat ontwikkelen vanuit de inzichten van de inwoners alleen kon als ze zelf de regie namen.

Net als Annemarth Idenburg (WRR) en Roeli Mossel (NNCZ) in eerdere lezingen al deden concludeert benadrukt ook Anne Hilderink het belang van de inzet van een netwerk. Via studiedagen in het dorp hebben ze een prachtig netwerk samengebracht. Iedereen dacht mee zodat ook de belangen van het dorp daarin zijn vorm geven. “Mensen gaan mee als ze zien dat er iets gebeurt wat hun rechtstreeks raakt”, dat is de motiverende sleutel zegt Anne. Het initiatief in Kloosterburen heeft ingezet op de kracht van verbinding en mee bewegen met wat nodig is, in combinatie met een sterke structuur om de gewenste ontwikkeling solide neer te zetten.

Anne stelt vast dat eigen belangen het zicht op wat nodig is kunnen vertroebelen. Zowel bij gemeente als bij organisaties vindt Anne. Haar visie is om juist zoveel mogelijk te denken in schakels en verbindingen en ieders talenten in te zetten in het netwerk. Je maakt daarmee iedereen verantwoordelijk en dat versterkt elkaar enorm.

Eigen regie, eigenaarschap, verantwoordelijkheid en eigendom waren een belangrijke motor in dat proces. Het dorp zag dat je niet afhankelijk aan tafel moest zitten, maar als belanghebbende en vooral als gelijkwaardige gesprekspartner van de gemeente en organisaties.

Overheid ontwikkelt voor de burgers en niet met de burgers

Anne heeft ervaren dat de organisatiestructuur van de overheid een obstakel kan zijn. De gemeente wil wel meebewegen, maar doet dat op de ouderwetse manier zegt ze. Nog teveel vanuit de gedachte voor de burgers in plaats van met de burgers. Het zit nog niet in het DNA van ambtenaren en ook niet in hun systemen om echt gezamenlijk te ontwikkelen. Dat heeft naar haar idee te maken met de (financiële en beleidsmatige) schotten in de gemeentelijke systemen. Die zorgen voor verkokerd denken in wonen, zorgen, economie etc. terwijl in Kloosterburen de initiatiefnemers juist door de kolommen en schotten heen kijken. Alles en iedereen wil proberen om Kloosterburen in een hokje te passen zegt ze. En dat past niet bij wat Kloosterburen en de omliggende dorpen willen zijn: dorpen die zelf regie nemen en die ontwikkelen vanuit wat leeft bij de inwoners.

Vanuit deze achtergrond is de afgelopen tien jaar ingezet: eigen regie van inwoners (dorpscoöperatie) en ontwikkelen vanuit wat nodig is voor de toekomst. Alle keuzes zijn hierop afgestemd. Dit heeft veel opgeleverd, zowel positieve resultaten als wisselende ervaringen in het samenwerken met overheden in maatschappelijke instanties. In haar lezing heeft Anne Hilderink een aantal ervaringen gedeeld met de expertgroep Nieuwe Democratie.

Ervaringen en waardevolle aanbevelingen

Eén van de ervaringen betreft de samenwerking met overheid en instanties:

• Toen dorpsbewoners een toekomstatelier organiseerden was er bij alle partijen enthousiasme over het proces, maar toen de resultaten niet pasten bij het heersende beleid werd er tot grote frustratie van de inwoners niets mee gedaan.
• Ook later, toen nieuwe plannen werden gesmeed met een projectontwikkelaar kwamen de plannen niet verder. De inhoud leek goed, maar deze keer was geld het probleem.

Zo liep het twee keer mis.

Deze en ook andere ervaringen leveren waardevolle aanbevelingen op die we hieronder kort benoemen:

• Neem als inwoners zelf de regie, word zelf ontwikkelaar in je eigen leefomgeving.
• Toekomstateliers, werksessies, dorpsoverleggen…..benut alle vormen van overleg die nieuwe inzichten opleveren. Deze zijn bepalend voor alle volgende stappen.
• Bouw aan een netwerk en houd contact met de partners met wie je samenwerkt. Wees open en transparant.
• Overheden en instanties: accepteer de uitkomst van het proces, van de zoektocht die je samen aangaat. Trek je niet terug als de uitkomst anders is dan je zelf had bedacht. De overheid moet niet voor de burger, maar met de burger ontwikkelen. Op basis van gelijkwaardigheid.
• Voor inwoners: realiseer je dat het veel inzet en tijd kost als je zelf ontwikkelaar bent, maar geef niet op, het uiteindelijke resultaat is het waard.
• Ontwikkel vanuit wat nodig is. Zet soms kleine stappen, maar durf ook heel groot te denken.
• Voor overheden: inwoners die ontwikkelen voor de toekomst denken niet in schotten, zij denken niet vanuit de traditionele werkwijze van veel gemeenten. Denk mee vanuit de gemeenschap en laat beleidskolommen die in de weg zitten los.
• Denk in verbindingen en beweeg mee met de kansen en mogelijkheden die zich aandienen. Heb wel oog voor verschillende belangen, maar laat het zicht op wat er nodig is daar niet door vertroebelen.
• Succesvolle initiatieven zoals in Kloosterburen betekenen waarde-creatie voor het gebied. De huizenprijs stijgt als een inwoners verantwoordelijkheid nemen voor de leefbaarheid van hun dorp. Dat geldt ook voor dunbevolkte gebieden! De aanwezigheid van een sterke dorpscoöperatie in Kloosterburen had zelfs een prijsopdrijvend effect bij de aankoop van het pand Oldeheem. Inwoners moesten opbieden tegen geïnteresseerde partijen uit andere delen van het land.
• Met de aankoop van het pand Oldeheem was veel geld gemoeid: dat geld is gevonden dankzij de inzet van inwoners, door hun krachten te bundelen in een dorpscoöperatie, dankzij de opgebouwde netwerken lukte het met bijdragen van alle kanten (bank, overheden, eigen geld) om vastgoed aan te schaffen.

Het grootste kapitaal is uiteindelijk: het sociale kapitaal, de georganiseerde inzet van inwoners voor de toekomst van hun leefomgeving.

Deze inzichten vanuit de ervaringen in Kloosterburen verrijken de zoektocht van de Expertgroep Nieuwe Democratie. Bij het bepalen van de agenda voor het nieuwe jaar 2018 blijft de Expertgroep op zoek naar meer vernieuwende inzichten. Zij verrijken de zoektocht en geven richting en inhoud aan de experimenteerruimte die we met elkaar zoeken en die we willen invullen met concrete volgende stappen.