Zo zorgt vastberadenheid en doorzettingskracht in een dorp voor behoud van Het Zandgat in Kostvlies

11 februari 2020

Kostvlies is een dorpje bij Gasselte. Van oudsher ontmoetten de bewoners van het dorp elkaar bij de met water volgelopen zandafgraving, Het Zandgat. Nadat de afgraving geen commerciële functie meer had, gedoogden de nazaten van de zandondernemers het gebruik ervan door het dorp. Hier ontstond ook een kleinschalig natuurgebied met een grote biodiversiteit. De bewoners vreesden dat er door verkoop in de toekomst een einde kon komen aan deze gedoogsituatie . Zo ontstond een bewonerscampagne om Het Zandgat als dorp te verwerven; de Vereniging De Hamerlanden*  werd opgericht. Het Zandgat werd op dat moment (2016) aangeboden voor ruim een ton. Na jaren met hobbels op de weg is het dan nu gelukt. Het Zandgat blijft behouden voor het dorp. Hoe kom je met vereende krachten en een sterke dorpsvereniging tot dit resultaat? Jan van de Bij, oud-adviseur bij CMO STAMM schets dit verhaal.

2016: 

In de loop van 2016 werd CMO STAMM gevraagd de Vereniging De Hamerlanden te ondersteunen bij het verwerven van Het Zandgat. Anders dan bij veel sociale projecten rond dorpsaccommodaties en zorginitiatieven, gloorde hier niet het perspectief van fondsen als VSB, Oranjefonds en Stichting DOEN. Zo ontstond het idee van een aanvraag bij LEADER Zuidoost-Drenthe, een Europees subsidieprogramma. Begin 2017 liet de Vereniging een proefballonnetje op bij LEADER. Echter, Het Zandgat viel nét buiten de begrenzing van het LEADER-gebied…

2017

Gedeputeerde Staten van Drenthe ontvingen een verzoek om de grens van het LEADER-gebied een miniem stukje op te schuiven. Na het nodige heen-en-weer lukte dat tot ieders blijde verrassing. De Vereniging De Hamerlanden kon een volgende stap gaan zetten. Een LEADER-aanvraag met veel extra’s zag het licht. In overleg met de provincie werden de extra’s geschrapt en focuste de aanvraag op Het Zandgat: de aankoop en de (her)inrichting. De bewoners wilden de biodiversiteit beschermen, de recreatiefunctie garanderen en een beweegtuin, een vlindertuin en een boomgaard aanleggen.

2018: de aanvraag loopt stuk op de co-financiering

Deze elementen vormden de LEADER-aanvraag die in maart 2018 ter beoordeling werd voorgelegd. Het initiatief werd omarmd door de beoordelaars en de Vereniging De Hamerlanden dacht dat het aankoopbedrag binnen was. Elke LEADER-aanvraag wordt daarna op financiële en technische aspecten bestudeerd door SNN, het Samenwerkingsverband Noord-Nederland, en tenslotte door RVO in Den Haag. Na de aanvankelijke blijdschap volgde een enorme domper: SNN en RVO constateerden dat een aankoop van grond volgens de LEADER-reglementen slechts voor 10% kon worden meegefinancierd. Het dorp moest op de één of andere manier 90% van het aankoopbedrag zelf zien te financieren.

RVO veegde de argumentatie van het dorp dat het niet om land maar om water ging (waar het 10%-regime niet voor geldt) van tafel. Daarna deden De Vereniging en CMO STAMM nog een ultieme poging om het 10%-probleem van tafel te krijgen. Ze stelden een document op waarin de milieuaspecten en de biodiversiteit onder de aandacht werden gebracht, met het verzoek aan GS van Drenthe dit als extra beoordelingscriterium toe te voegen aan de LEADER-regels. GS ging hiermee akkoord. Wederom blijdschap, vrijwel meteen gevolgd door teleurstelling: RVO bepaalde dat GS hier niet over ging en dat gaande de rit geen nieuwe criteria aan de LEADER-regels mochten worden toegevoegd. Vanuit LEADER en de provincie beloofde men dat de LEADER-aanvraag tot eind 2019 ‘boven de markt’ mocht blijven hangen, voor het geval er nog een oplossing zou komen. Pfff…

En toen moest de grootste domper nog komen – Het Zandgat werd ondertussen verkocht aan een karperboer.

2019: 

Alle hoop van het dorp om ooit Het Zandgat weer als dorpse buitenontmoetingsplek te beheren en als waardevol natuurgebied te koesteren was de bodem ingeslagen. De karperboer liet ook weten koste wat kost zijn plannen door te willen zetten. Zonder daar veel van te verwachten, zagen de bewoners nog één lichtpuntje: het bestemmingsplan. Wat de karperboer van plan was leek daar niet mee te stroken. Daar voerde de Vereniging De Hamerlanden overigens geen campagne meer op. Enerzijds omdat de bewoners inmiddels murw waren van het gedoe, de bureaucratie en het vele werk, anderzijds omdat ze ook echt van mening waren dat ze in deze niet op de stoel van de gemeente moesten gaan zitten.

Het werd juni 2019. En ineens was daar het bericht: Het Zandgat stond weer te koop!! De barrières die de gemeente opwierp tegen de plannen van de eigenaar leidden tot het weer te koop zetten van de plas.

Aan de bak dus:

• Het revitaliseren van de LEADER-aanvraag.
• Aanpassen van de bedragen, opvoeren van de kosten voor herinrichting van Het Zandgat: met het vervallen van het aankoopbedrag uit de LEADER-aanvraag kwam het aangevraagde bedrag beneden het minimum van 75.000 euro aan subsidiabele kosten.
• Partijen vinden die mee wilden financieren nu de aankoop maar voor 10% door LEADER gefinancierd kon worden.
• Een crowdfundingcampagne in het dorp.
• 1300 vrijwilligersuren ronselen op een bewonersvergadering in Kostvlies, omdat er veel werk te doen was en als cofinanciering voor de LEADER-aanvraag.
• Onderhandelen over de aankoop, wil de karperman aan Kostvlies verkopen, wat moet de aankoop kosten.

Triomf

Ditmaal lukte het allemaal.

LEADER ging akkoord met het weer tot leven roepen van de aanvraag en met het opvoeren van bedragen voor de herinrichting. Het dorp krijgt bijna 60.000 euro. De beschikking kwam af op 13 januari 2020. Het Drents Landschap is voor 40.000 euro mede-eigenaar. Overigens kostte dit nog de nodige hoofdbrekens. Enerzijds omdat de subsidiegevers uiteraard eisten dat het dorp – als aanvrager van de bijdragen – ook co-eigenaar zou zijn, anderzijds omdat de overeenkomst met Drents Landschap moest garanderen dat wat het dorp wilde met Het Zandgat ook daadwerkelijk kon. De crowdfundingcampagne leverde 30.000 euro op. De bewonersvergadering garandeerde de 1.300 uur vrijwilligerswerk. En Het Zandgat kon gekocht worden voor 70.000 euro. Al met al was er aan het eind van de rit nog een tekort van 120 euro. Daar lag niemand meer wakker van.

Vasthouden en doorzetten

Ja – en tot het bittere einde. Een record, goed voor het Guinness Book of Records.

Voor alle betrokkenen geldt dat men tot het gaatje is gegaan om dit – behoud van Het Zandgat voor het dorp – voor elkaar te krijgen. Kostvlies, Vereniging De Hamerlanden en CMO STAMM. Het Drents Landschap. De Provincie Drenthe, de LAG (regionale beoordelaars van de LEADER-aanvraag). Het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), dat elke nieuwe wijziging en elk voorstel voor een houdbare constructie steeds weer geduldig toetste en verwerkte.

Je kunt er twee dingen van zeggen:

• Zo moeilijk mag je het een goedwillend dorp toch niet maken.
• En: Zo zie je wat onvermoeibare inzet van mensen en partijen die in het einddoel blijven geloven oplevert.

*gebaseerd op een oude gebiedsnaam