De burgerbegroting, of: hoeveel berm moeten we maaien?

2 november 2015

Een blog door (inmiddels oud-collega) Jan van der Bij

Meer rijkstaken, minder geld, minder ambtenaren. Hoe lang kunnen gemeenten nog doen waar ze voor “ingehuurd” zijn? Moet de kaasschaaf erover? En levert de gemeente dan steeds iets minder kwaliteit? Of moet het roer radicaal om? Ligt de oplossing dan echt bij de burgers? Ja, natuurlijk! Het is tijd dat gemeenten stoppen met praten over burgerkracht en er echt werk van maken. Een goede eerste stap: de burgerbegroting.

Burgers als luxe

Doe-democratie, burgerkracht, meer verantwoordelijkheid neerleggen bij de samenleving. De nota’s en beleidsstukken buitelen over elkaar heen en je kan elke dag wel naar een conferentie over burgerkracht. Helpt het? Nee. Het blijven woorden, het is nog vooral theorie. Bestuurders die burgerinitiatieven de ruimte geven, doen dit vaak als leuke geste, als luxe.

Een beetje meer urgentie graag

Ondertussen begint de tijd te dringen. Er worden steeds meer rijkstaken overgeheveld, er is minder geld, het gemeentefonds slinkt en binnen vijf jaar is er 30% minder ambtenaren als gevolg van bezuinigingen, vergrijzing en minder toevloed van jong talent. Een grotere rol voor de samenleving is geen luxe, maar pure noodzaak. Hoogste tijd voor een beetje meer urgentie.

De grote hamvraag: hoe

Nu vinden gemeenten het an sich niet verkeerd dat burgers taken overnemen. Ze vinden het vooral moeilijk. De praktijk is dat burgerinitiatieven nog vaak “dat kan niet” te horen krijgen. Dat is niet per se onwil, alswel onkunde, aangevuld met een portie onwennigheid en wat ambtelijk culturele oprispingen. Hoe dan ook, de grote hamvraag is: hoe pak je de overheveling van taken naar burgers aan?

Gekke naam, slim instrument

Maak kennis met de burgerbegroting en struikel vooral niet over de wat gekke naam.  Een burgerbegroting is gewoon de gemeentebegroting, maar dan zo opgesteld dat je als burger inzicht krijgt in wat de gemeente in jouw dorp doet en wat dat kost. Wat kost de zorg, het welzijn, de economie, het openbaar groen en de wegen? Welke activiteiten worden er nu door de gemeente voor dat geld gedaan?

Viltstiften mee

De burgerbegroting is een perfect vertrekpunt voor een goed gesprek met de bewoners van een wijk of dorp. Dat gaat – op zeer grove lijnen – als volgt: men neme de burgerbegroting, een plattegrond een paar viltstiften en begint te verkennen wat de bewoners zouden willen overnemen.

Van wensdenken naar harde afspraken

Grijs en groen zijn de geijkte eerste verkenningsgebieden. Nemen we de bermen over? De watergangen ook? En het opruimen van het maaisel dan, dat is heel duur, maar kunnen we daar geen dorpse biovergister voor gebruiken? Asfalt is misschien te gecompliceerd. Bomen onderhouden levert qua stuksprijs een hoop op maar is niet eenvoudig. Wellicht alleen het opschot afmaaien?

Van buurttuin naar zorgcoöperatie

De reuring van samen bepalen wat er voor welk geld gaat gebeuren, is aanstekelijk. Het brengt energie en het geloof dat je er altijd samen uitkomt. En het geeft burgers het vertrouwen dat ze echt zelf de regie kunnen pakken. De ervaring leert dat kleine initiatieven inspireren tot steeds grotere initiatieven. Het kan beginnen met een buurttuin en eindigen met een zorgcoöperatie. Lees bijvoorbeeld het artikel over Kloosterburen, ook op deze website.

Niet over de schutting

Een belangrijke succesvoorwaarde is een goede aansluiting bij de energie van  burgers. Waar liggen hun belangen, waar willen ze mee aan de slag? Goed draagvlak is onontbeerlijk. Het tegenovergestelde – taken klakkeloos over de schutting gooien – werkt niet. Dat moet je ook helemaal niet willen. In gezamenlijkheid verken je de mogelijkheden.

Aan het werk

Wat ik vooral wil meegeven is: ga morgen burgerbegrotingen opstellen. In een landelijk experiment – en in onze eigen dagelijkse praktijk – blijkt dat sommige gemeenten hier twee jaar over doen, terwijl anderen in acht weken alle gegevens boven tafel krijgen. Een kwestie van politieke wil en ijverige inzet. Ik zou zeggen: stop met confereren en aan het werk.