Hoe voorkomen we schooluitval en bieden we hulp en zorg op de juiste plek?

8 december 2021

Ondanks jarenlange inzet neemt schooluitval en schoolverzuim niet af. Dat is de conclusie van een verkennend onderzoek in het regionale kennis- en leeratelier Samenhang preventie en hulpverlening van C4Youth. Het goede nieuws is: er zijn veel kansen tot verbetering en men wil hiermee aan de slag gaan in het kennisatelier. In dit artikel vind je een overzicht van de stand van zaken en nemen we je mee in de vervolgstappen.

Sinds maart 2020 werken bijna 20 partners uit de praktijk, onderzoek, beleid en onderwijs samen in het kennisatelier ‘Samenhang preventie en hulpverlening’ van C4Youth om schoolverzuim en schooluitval te voorkomen. Ook willen ze ervoor zorgen dat kinderen en ouders hulp en zorg krijgen op de plek dichtbij huis. In de aanpak wordt kennis en expertise vanuit onderzoek, wetenschap, praktijk gecombineerd met inbreng van jongeren en ouders.

Wat weten we uit de literatuur over schoolverzuim- en schooluitval?

Uit landelijke cijfers over schoolverzuim- en schooluitval van jongeren in Nederland blijkt dat het aantal thuiszitters en het schoolverzuim nog steeds toeneemt. Er zijn in ons land verschillende initiatieven om schoolverzuim en schooluitval aan te pakken, zoals het Thuiszitterspact, ‘de Kracht om door te zetten’ en ‘Met andere ogen’.

Belangrijke elementen in al deze initiatieven zijn:

• het kind centraal;
• het betrekken van jongeren en ouders;
• een focus op preventie;
• een regionale aanpak;
• deskundigheidsbevordering en uitwisseling;
• het organiseren van interprofessionele teams op scholen;
• en: het creëren van mogelijkheden om buiten de gebaande paden te treden (een doorbraak).

Het feitenblad van de Regionale Kenniswerkplaats Jeugd en Gezin Centraal (Doornwaard et al., 2021) biedt een mooi overzicht van factoren die een rol spelen bij schoolverzuim en schooluitval. Denk hierbij aan factoren zoals maatschappelijke nadruk op prestatie en excellentie, de inrichting van het onderwijssysteem, het schoolklimaat of samenwerking tussen jongeren, ouders en zorgprofessionals.

Uit de literatuurstudie blijkt dat individuele knelpunten in de leerontwikkeling van jongeren niet los kunnen worden gezien van de bredere maatschappelijke context en sociale omgeving waarin zij optreden. De aanpak van schoolstress, prestatiedruk, schoolverzuim/thuiszitten en schooluitval kan dan ook alleen succesvol zijn als er op meerdere niveaus tegelijk een verandering in gang wordt gezet (Doornwaard et al., 2021). Er werden zes aanbevelingen geformuleerd:

1. Verlaag de focus op cijfers en normering en de druk door schoolwerk.
2. Herwaardering van onderwijsniveaus en vaardigheden.
3. Professionalisering van mentorschap en pedagogische kennis leerkrachten.
4. Investeer in mentaal kapitaal en een veilig schoolklimaat.
5. Bied (toekomst)perspectief.
6. Versterk de samenwerking t.b.v. een doorgaande leerontwikkeling.

Wat is er nodig om schoolverzuim en schooluitval te verminderen?

Ondanks alle inzichten en bestaande initiatieven, lukt het ons nog steeds niet om schoolverzuim en schooluitval te verminderen. In het kennisatelier ‘Samenhang preventie en hulpverlening’ van C4Youth zijn de afgelopen periode daarom gesprekken gevoerd met professionals uit het werkveld en met jongeren en ouders. Hen is gevraagd wat er nodig is om schoolverzuim en schooluitval wel te kunnen verminderen.

Kansen en oplossingsrichtingen volgens professionals:

• Meer aandacht voor vroegsignalering en vroegtijdig ingrijpen.
• Meer aandacht voor het organiseren van zorg in, of dichtbij, de school in nauwe samenwerking met lokale zorgstructuren, zoals wijkteams, jeugdhulp en GGZ.
• Deskundigheidsbevordering en het vergroten van vakmanschap van leerkrachten, bijvoorbeeld op het gebied van sensitief werken om vroegtijdig te kunnen signaleren en eventueel door te verwijzen.
• Meer aandacht voor de overgang van het primair naar het voortgezet onderwijs. Hierbij is het belangrijk om mogelijkheden te creëren voor gepersonaliseerde leerroutes, waarin het kind écht centraal staat.

Kansen en oplossingsrichtingen volgens jongeren:

• Een goede balans is tussen autonomie (zelf de regie hebben over je rooster en vakken en inspraak in oplossingen bij problemen) en begeleiding op school.
• Een focus op de talenten van jongeren en dat ze elk vak kunnen volgen op hun eigen niveau.
• Het hebben van een klik met de mentor is van essentieel belang.
• De belasting van leraren moet verminderd worden, zodat zij meer tijd hebben om individuele aandacht en begeleiding aan jongeren te geven.

Kansen en oplossingsrichtingen volgens ouders:

• Het schoolsysteem moet aangepast worden aan het kind en niet andersom (maatwerk).
• Het is essentieel om ouders serieus te nemen in oplossingsrichtingen.
• Het zorgaanbod is nu nog erg ondoorzichtig waardoor de juiste hulp lastig te vinden is. Het zou ouders helpen als hulp en zorg op één plek worden georganiseerd, bijvoorbeeld in een expertisecentrum waarvan ook professionals gebruik kunnen maken.
• Regel eerst een aantal randvoorwaarden voor er gewerkt kan worden aan concrete oplossingen. Procedures en afspraken werken alleen als ouders echt gezien en gehoord worden in de samenwerking tussen gezin en instanties.
• Creëer eerst een kleinschalige en veilige situatie met oprechte aandacht en kijk van daaruit naar de krachten en de talenten. ‘Zo kun je een persoonlijke leerroute samenstellen’.

Hoe nu verder?

Uit het verkennende onderzoek blijkt dat professionals, jongeren en ouders overlappende behoeften hebben. Denk aan de wens voor oprechte aandacht, echt luisteren, het creëren van eigenaarschap, mogelijkheden voor het personaliseren van leerroutes (maatwerk) en kleinschalig onderwijs, het centraal stellen van het kind en zijn of haar talenten, de mogelijkheid om zorg of begeleiding te realiseren binnen de school, of aan de wens om positief te prikkelen (bv. door middel van een strippenkaart om verlof op te nemen). Deze overkoepelende elementen vormen de basis voor experimenten om schooluitval en schoolverzuim te voorkomen.

Uit de gesprekken met ouders en jongeren komt naar voren dat echt luisteren, oprechte aandacht en eigenaarschap drie heel belangrijke waarden zijn. In het laatste atelier in december gingen jongeren, ouders en professionals met elkaar in gesprek om deze thema’s nader uit te diepen. Dit leverde interessante en belangrijke inzichten op die we in het atelier in januari nader gaan uitwerken tot concrete oplossingsrichtingen.

Meedenken, meedoen of meer informatie?

Wil je meedenken, meedoen of meer informatie? Je bent van harte uitgenodigd! Neem gerust contact op met een van de projectleiders: Hermien Maarsingh (h.maarsingh@cmostamm.nl of 06-46078333) of Wilco van der Meer (wilco.van.der.meer@ggd.groningen.nl of 06-46291813).